Η πανδημία των ειδικών της πολυθρόνας: πώς αποφασίζουμε ποιον και τι να πιστέψουμε

Φαίνεται να ζούμε σε μια εποχή παραπληροφόρησης.

Ορισμένοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς και διασημότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προωθούν ανοιχτά ψεύτικα γεγονότα ή παραποιήσεις της επιστήμης και των δεδομένων στο κοινό τους,πολλοί από τους οποίους δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται αν έχουν δίκιο ή λάθος, εφόσον ακούν αυτό που θέλουν να ακούσουν.

Η προώθηση της παραπληροφόρησης μπορεί να προκληθεί από μια υπερβολικά διογκωμένη πίστη στη δική τους κρίση και γνώση, ή συχνά, απλώς απολαμβάνουν την ευκαιρία να διακηρύξουν τις δικές τους αντίθετες ή ιδεολογικές απόψεις. Μερικές φορές, είναι απλώς για το προσωπικό τους συμφέρον.

Πολλοί από εμάς έχουμε τουλάχιστον μερικές αμφιλεγόμενες πεποιθήσεις. Μπορεί να πιστεύουμε ότι η θανατική ποινή αποτρέπει το έγκλημα ή ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού μειώνει την ανεργία ή ότι η αύξηση των φόρων των επιχειρήσεων θα μειώσει την καινοτομία.

Η παραπληροφόρηση είναι επικίνδυνη. Το παλεύουμε με δεδομένα και τεχνογνωσία

Ίσως μάλιστα πιστεύουμε ότι οι γυναίκες δεν είναι τόσο καλές στα μαθηματικά όσο οι άνδρες ή ότι η Γη είναι επίπεδη.

Μερικές από αυτές τις πεποιθήσεις θα τις κρατήσουμε ακράδαντα.

Αλλά όταν προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε τις πεποιθήσεις μας, συχνά βρίσκουμε ότι η δεξαμενή αποδείξεων είναι πολύ ρηχή.

Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει μια χρόνια ψευδαίσθηση επεξηγηματικού βάθους,illusion of explanatory depth, στο ότι υπερεκτιμούμε την κατανόησή μας για τον κόσμο.

Μπορούμε να το ανακαλύψουμε αυτό προσπαθώντας να δικαιολογήσουμε τις πεποιθήσεις μας για τα κατοικίδια. Για παράδειγμα, όταν αναρρωτιέμαι  σχετικά με το γιατί πιστεύω ότι η θανατική ποινή δεν είναι αποτρεπτικός παράγοντας στην τέλεση κακουργηματικών πράξεων , διαπιστώνω ότι δεν υπάρχουν πολλά εκεί εκτός από τις πεποιθήσεις συναίνεσης μεταξύ των ομοτίμων μου – μερικοί από τους οποίους ελπίζω να έχουν εξετάσει τα στοιχεία – κάποια διαίσθηση, και αόριστες αναμνήσεις από την εξέταση κάποιων αναρτήσεων ιστολογίου ή άρθρων εφημερίδων. Αυτό δεν είναι πολύ. Αλλά ίσως δεν προκαλεί έκπληξη: απλά δεν έχουμε χρόνο να είμαστε ειδικοί σε όλα.

Μερικές φορές οι άνθρωποι περιγράφονται ότι έχουν πέσει θύματα του φαινομένου Dunning-Kruger ή ακόμη και ως «έχοντες» Dunning-Kruger. Ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν ένα τέτοιο άτομο one such person.

Ο Τραμπ χαρακτηρίστηκε ότι «έχει το  Dunning-Kruger effect ». 
Το φαινόμενο Dunning-Kruger, ωστόσο, είναι ένα φαινόμενο σε επίπεδο πληθυσμού, επομένως κανένα άτομο δεν μπορεί να το «έχει». Σημαίνει πρωτίστως ότι το ότι κάποιος έχει αυτοπεποίθηση δεν είναι ταυτόσημο του ότι έχει δίκιο. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν ατομικές διαφορές στην εμπιστοσύνη, με μερικούς ανθρώπους να είναι παράλογα σίγουροι για τον εαυτό τους και άλλους αρκετά διφορούμενους.

Marjorie Kamys Cotera/Bob Daemmrich Φωτογραφία / Φωτογραφία Αρχείου Alamy

Αλλά η εμπιστοσύνη των ανθρώπων με μεγάλη αυτοπεποίθηση  δεν προέρχεται από την άγνοιά τους, αλλά από το γεγονός ότι είναι εγγενώς σίγουροι για τα πάντα. Κάποιοι ερευνητές το έχουν περιγράψει ως αλαζονεία.

Αν ήξερε περισσότερα,  ο Τραμπ θα ήταν λιγότερο σίγουρος; Αμφιβάλλω; Ο Τραμπ ήταν (ή είναι) απλά γεμάτος κομπασμό και μεγαλόσχημο θόρυβο και η αυτοπεποίθησή του είναι  απλώς άσχετη με τις γνώσεις του.

Τι καθορίζει τις πεποιθήσεις που υιοθετούμε όταν έχουμε επιλογή;

Τα επιστημονικά στοιχεία μπορούν να βοηθήσουν, αλλά συχνά πιστεύουμε αυτό που θέλουμε να πιστέψουμε ούτως ή άλλως.Αυτές οι πεποιθήσεις μπορεί να «επιλεγούν» μέσω της κατήχησης. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα ιδιοτελών συμφερόντων ή ισχυρής ιδεολογίας, όπως οι πλούσιοι άνθρωποι που πιστεύουν ότι οι φόροι κλέβουν την πρωτοβουλία των ανθρώπων. Ή μπορεί να τους ζητηθεί να ενταχθούν σε μια κοινωνική ομάδα.

Πώς συνδέονται συγκεκριμένες πεποιθήσεις με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο σύνδεσμος είναι σαφώς καθορισμένος.Οι έντονα θρησκευόμενοι άνθρωποι γενικά δεν πιστεύουν στην εξέλιξη και οι άθεοι δεν είναι δημιουργιστές (creationists). Ο κομματισμός παράγει επίσης διαθέσεις πίστης. Οι ηθικές αξίες των συντηρητικών εμπεριέχουν διαφορετικά ζητήματα different issues – όπως ο σεβασμός της εξουσίας – από εκείνων της αριστεράς, που δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην πρόληψη των βλαβών. Οι φιλελεύθεροι τείνουν να έλκονται περισσότερο στην αναζήτηση της αλλαγής και της καινοτομίας, τόσο προσωπικά όσο και πολιτικά, ενώ οι συντηρητικοί, αντίθετα, έχουν μεγαλύτερη προτίμηση για πράγματα που είναι οικεία, σταθερά και προβλέψιμα.

Συχνά, το να γνωρίζουμε απλώς ότι μια πεποίθηση υποστηρίζεται από ένα μέλος της πλευράς «τους»member of “their” side είναι αρκετό για να κάνει τους ανθρώπους να την υποστηρίξουν.

Πολλές τρέχουσες διαμάχες έχουν αυτή τη γεύση, όπως εάν πρέπει να απαιτούνται εμβόλια ή μάσκες κατά του COVID ή εάν η πυρηνική ενέργεια είναι καλή για το περιβάλλον. Προσβλέπουμε στους συνομηλίκους μας, στις αρχές και τις ιδεολογίες που σεβόμαστε, και ακολουθούμε το παράδειγμά τους follow their lead. 

Είναι επίσης πιο πιθανό να ακολουθήσουμε εκείνους που έχουν μεγάλη αυτοπεποίθηση,who are highly confident παρόλο που η αυτοπεποίθηση είναι ένας κακός παράγοντας πρόβλεψης της ακρίβειας. Και, φυσικά, αυτοί που ακολουθούμε ,όντας άνθρωποι όπως και εμείς, μάλλον κάνουν το ίδιο πράγμα.

Οι ειδικοί της πολυθρόνας απλώς συμπεριφέρονται κανονικά

Ας επιστρέψουμε σε αυτούς τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς υψηλού προφίλ, τις διασημότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τους ειδικούς της πολυθρόνας ή του καναπέ όπως συνήθως τους αποκαλούμε , που σκόπιμα διαδίδουν μια χιονοστιβάδα παραπληροφόρησης.

Πραγματικά δεν διαφέρουν από όλους τους άλλους.

Εάν είναι φυσικό να πιστεύουμε πράγματα με βάση ελάχιστα στοιχεία και να πιστεύουμε πράγματα επειδή ταιριάζουν με την κοινωνική μας ομάδα και τις κομματικές προτιμήσεις μας, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ορισμένοι πιστεύουν ότι οι πεποιθήσεις τους  είναι αρκετά αντίθετες με τις δικές μας. Ή ότι προφανώς κάνουν παρά, το πως μας φαίνεται και τα συντριπτικά αντιφατικά στοιχεία – από την σκοπιά τους κάνουμε το ίδιο πράγμα. Δεν πρέπει να εκπλαγούμε αν είναι ένας τηλεοπτικός ρεπόρτερ ή μια διασημότητα του Twitter  είναι εξίσου πιθανό με οποιοσδήποτε άλλο να πιστεύει πράγματα με βάση αδύναμα στοιχεία.

Ως άτομα, μπορεί να είμαστε στο πλευρό της αποδεκτής επιστημονικής σοφίας (όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των αποδεικτικών στοιχείων και των ειδικών) κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά πιθανότατα θα υπάρξουν και άλλες καταστάσεις όπου κι εμείς έχουμε πεποιθήσεις που βασίζονται στις δικές μας λανθασμένες εκτιμήσεις, ιδεολογίες ή προσωπικό όφελος.

Ο Αμερικανός συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής Upton Sinclair έγραψε χαρακτηριστικά famously wrote: «Είναι δύσκολο να κάνεις έναν άνθρωπο να καταλάβει κάτι, όταν ο μισθός του εξαρτάται από το ότι δεν το καταλαβαίνει!».

Ακόμη και ένας επιστήμονας, όταν προσλαμβάνεται απευθείας από μια φαρμακευτική εταιρεία για να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα ενός νέου blockbuster  φαρμάκου, μπορεί να είναι διατεθειμένος να βρει στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου find evidence . 

Αντίθετα, υπάρχουν πιθανώς λόγοι για τους οποίους ένας μικρός –αλλά εξέχων– αριθμός επιστημόνων έχει λάβει μια σαφώς πιο απομακρυσμένη θέση σχετικά με την πανδημία ή άλλα ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή.

Δεν χρειάζεται να προχωρήσουμε περισσότερο από αυτό για να καταλάβουμε γιατί θα υπάρχουν ειδικοί της  πολυθρόνας που θα προτείνουν όλες τις πιθανές θέσεις, και όταν κερδίσουν την επιθυμητή προσοχή και τη διασημότητα , θα παραμείνουν σε αυτές τις θέσεις.

Το να εγκαταλείψουν τη θέση τους σημαίνει ότι θα χάσουν όλη την προσοχή, όλη τη διασημότητα και όλη την αξιοπιστία τους. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε με τον Ντόναλντ Τραμπ αν κατέβαινε στο πλευρό των φτωχών προσφύγων. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε με τους παρουσιαστές του ραδιοφώνου που έχουν δημιουργήσει τους περισσότερους οπαδούς με βάση τις αταλάντευτες ελευθεριακές απόψεις τους, εάν ξαφνικά δήλωναν ότι είχαν αλλάξει γνώμη για τις μάσκες. (Μπορείτε επίσης να  φανταστείτε τις αντίστοιχες ελληνικές ''διασημότητες της πολυθρόνας ή των τηλεπαράθυρων). 

Μόλις αφοσιωθεί σε ένα σύνολο πεποιθήσεων, ο ειδικός στην πολυθρόνα μένει σταθερός σε αυτό μακροχρόνια. 

Χρειαζόμαστε την επιστήμη…

Η επιστήμη είναι το καλύτερο εργαλείο που έχουμε για να κατανοήσουμε τον κόσμο. Αλλά σήμερα πολλοί κάνουν εκστρατεία κατά της επιστήμης και δυσφημούν τους επιστήμονες. Ως αποτέλεσμα, διαδίδονται ιστορίες χωρίς γεγονότα.

Αυτός είναι ο λόγος που στο The Conversation, βάζουν  τους ίδιους τους επιστήμονες να πουν στους ανθρώπους για τη δουλειά τους και εμείς φροντίζουμε για την μεγαλύτερη διάδοση των επιστημονικών απόψεων. 

Πηγή: https://theconversation.com/ A pandemic of armchair experts: how we decide who and what to believe November 19, 2021 

Miriam Frankel Science Editor

Μετάφραση - προσαρμογή: Ιωάννα Ντίνου MEd - Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 

We believe in the free flow of information

Republish our articles for free, online or in print, under Creative Commons licence.